La Litera (La Llitera en catalán y oficialmente La Litera/La Llitera ) es una comarca aragonesa (España) situada al este de la provincia de Huesca. La capital administrativa es Binéfar y la histórico-cultural es Tamarite de Litera
Municipios: La comarca engloba a los municipios de Albelda, Alcampell, Altorricón, Azanuy-Alins,Baélls, Baldellou, Binéfar, Camporrélls, Castillonroy, Esplús, Peralta de Calasanz, San Esteban de Litera, Tamarite de Litera y Vencillón. Geografía: Limita al norte con la comarca de Ribagorza, al este con la provincia de Lérida, al sur con la comarca de Bajo Cinca, al oeste con la comarca Cinca Medio y al noroeste con la comarca de Somontano de Barbastro.
Pero nada de ésto vamos a ver en nuestra actividad: lo que no aparece aparece en los libros, es siempre más interesante.
PLANTAS
PUEBLOS ABANDONADOS
MISTERIOS
"Sólo la semilla que rompe su cáscara es capaz de atreverse a la aventura de la vida (C-KG)"
BOCABULARIO DE LA LITERA
A
ACATARRA-SE; Acatarrarse
ACHUCHONS; Ataques de una
enfermedad
(Az) Le donaban uns achuchons tan forz que no se ´n podeba moure.
(AI) donaban uns achuchons tan forz que no se ´n podeba mové
ADORMISCÁ; Adormecer. Esta
garra la tinga adormiscada.
AFOGA-SE; (Al) Ahogarse. No sé
que me pasa que m´afogo.
AGOTAMÉN; (Az) Agotamiento.
(Az) Llevaba un agotamén
adintro que no ´npodeba més.
(Al) Llevaba un agotamiento
adintro que no ´npodeba més.
ALFEGA-SE; (Az) Ahogarse. No sé que me pasaque me
álfego.
ALLOCAT; Alocado. Va entrá en
la consulta tot allocat per lo que l´heba pasau.
ALMA EN PENA; Persona con mal aspecto. Pareixeba un alma en
pena.
AMBOLIA; Ictus, embolia. Le va a dona una ambolia.
AMPARÁ; Apoyar. En esta garra no me podeba ampará,
porque no me susteniba.
AN; Año. (Az) pl ans. (Al) Año,
pl años.
(Az) Tamé son ans ya, qué
querim…..
(Al) Tamé son años ya, qué
querim….
AANÁ BEN, MAL; Sentar bien,mal.
M´ha anau mol ben lo que he preso.
ANCIAS; Encias. Va vindre con las ancias todas/totas
royas.
ANGUNIA; Angustia.
Ara, tanta angunia pa res.
ANSIAS; Deseos de vomitar, náuseas. De repente le van vindre unas ansias mol
fortas.
APARATADÓ; Aparatoso. Ixe home
va llegá chemecán perque é mol
aparatadó.
APRIMA-SE; Adelgazarse. Le vay
di que teniba que aprimar-se.
ARROJÁ; Vomitar. Arroja molto.
ARRUGAT; Arrugada. Le va
preguntá al médico: Por qué estigo tan arrugat?
AUFEGA-SE; (Az) Vid. Alfega-se
AZUCRE, TINDRE; Tener diabetes.
(Az) Tingo molte azucre, me
tingo que posá insulina.
(Al) Tiengo molta azúcar, me
tiengoque posá insulina.
B
BADALL; Bosteza. Foteba uns badalls! Eban de
sueño u de gana?
BADALLÁ; Bostezar.
BARUCAS; Preocupaciones,
obsesiones. ( Casi siempre en pl.) No me dixan dormí las barucas que me vienen
a la cabeza.
BEBÉ; (Al) Beber.
BELLUGAMENTA; Molestia,
hormigueo. Tingo com a una bellugamenta per tota la perna.
BEURE; (Az) Beber.
BEZONS; Gemelos. Va tindre
bezons.
BOCA; Id. Ubre la boca.
BORRADURA; Sarpullido,
exantema. Se va chitá ben y ha amaneciu con esta barradura.
BRAZ; Brazo. Mou el braz, a vé
si t´has feito mal.
BUDELL; (Az)Intestino.
BUDILLO; )Az) Intestino.
BUENO, POSA´SE; Ponerse bueno,
curarse. Ya m´he posau bueno.
BUENO, ESTÁ; Estar sano. Está
bueno.
BUFÁ; Soplar
BUFETA; Vid. Veixiga.
BURILLA; Afrenta, insulta. Esto
é una burilla molt gran que no se puede olvidá.
C
CABEZA; Id.
CADERA; Id.
CAGUERA; Diarrea (coloq.) El
crio queha pillau caguera el pobret.
CALLO S; Id.
CALMANTE; Id.
CAMINÁ; Andar. No sé qué me
pasa que no puedo caminá.
CAMPÁ; Aguantar, seguir
adelante más o menos bien. Encá campa con lo gran que é.
CÁNCER; Id.
CARA; Id.
CARA ENTALTO/ENTA BAIS; Boca
arriba/ abajo. Hala posa-te cara enta baix.
CARBACÍ; Cráneo. Tingo el carbací molt duro, no me l´he
trencau.
CARRANQUEÁ; Cojear. (En des).
CARRASPERA; Vid. Garraspera.
CAURE MALO; Ponerse malo.
CEJA; Id.
CENA; Id.
CEREBRO; Id.
CEREÑO; Fuerte, sano. Ixe está
mol cereño pa la edat que tien.
CHELAT; Adj. Frío, helado.
Tiens las manos cheladas.
CHEMEC,S; Gemido, queja. Feba
uns chemecs que donaba miedo.
CHEMECÁ; Gemir, quejarse.
CHERMANO/A; (Az) Hermano/a.
(Az) Mi chermano pasará lluego
a ve-te.
(Az) Mi hermano pasará lluego a
ve-te.
CHIBOSO; Jorobado.
CHILLÁ; Chillar, gritar.
Chillaba com a si el matasen.
CHITA-SE; Echarse. Hala
chita-te en la camilla que t´exploro.
CHUGÁ; Jugar. El chiquet
chugaba solo.
CHUNTA,S; Articulaciones, Me
fan mal totas las chuntas.
COIXEÁ; Cojear. Pareix que
coixeas no?
COIXO; Cojo.
COLL; Cuello, garganta. Me fa
mal el coll y tusco, pero no m´ha puyau la febre. Se me carga el coll del
ordenadó.
COLLONS; Cojones. Tiene uns
collons com a bolas de barandau.